Raamovereenkomst dissecties
Het ethisch kader dat de mens hanteert is voortdurend aan verandering onderhevig. Bepaalde handelingen die we vroeger heel gewoon vonden worden nu ter discussie gesteld en leiden tot gedragsverandering. We hoeven hierbij maar te denken hoe ons gedrag gewijzigd is t.o.v. het omgaan met onze medemens (vrouwenrechten, omgaan met migranten,…), het omgaan met afval (KGA, containerparken, ...), het omgaan met dieren (dierenrechten, wet op dierenwelzijn, …). Het onderwijs speelt een belangrijke rol om deze gewijzigde attitudes te implementeren in de leerplannen. Het uitvoeren van dierproeven is een onderwerp dat momenteel in het maatschappelijk debat ter discussie staat. Het al of niet uitvoeren van dissecties in het secundair onderwijs kan als een uitloper van dergelijke discussie gezien worden.
De verschillende onderwijskoepels wensen hiervoor een algemeen kader te schetsen dat bruikbaar is in de lespraktijk. Deze tekst schetst de huidige problematiek van dissecties in het secundair onderwijs en bevat ook de richtlijnen die zullen gehanteerd worden bij het uitschrijven van nieuwe leerplannen.
Huidige problematiek
In de didactische wenken van verschillende huidige leerplannen biologie en natuurwetenschappen worden dissecties aangeraden. Het uitvoeren van dissecties (zowel door de leraar als door de leerlingen) is echter geen eenvoudige opdracht. Hiermee bedoelen we niet alleen de eigenlijke uitvoering, maar ook de randvoorwaarden die hiermee samenhangen. We denken hier in het bijzonder aan volgende aspecten:
- Sommige (beginnende) leraars hebben tijdens hun opleiding nooit een dissectie moeten uitvoeren. Zij beschikken niet over de nodige achtergrondkennis en praktijkervaring om op een degelijke en verantwoorde manier dissecties uit te voeren.
- Men moet rekening houden met de ethische houding van leerlingen (en leraars). Sommige leerlingen (en leraars) staan zeer huiverig tot zelfs afkerig tegenover het uitvoeren van dissecties.
- Het is niet meer evident om dierlijk materiaal te verkrijgen voor het uitvoeren van dissecties. Vele slachthuizen weigeren tegenwoordig systematisch om dierlijk materiaal mee te geven.
- Na het uitvoeren van een dissectie ontstaat er steeds dierlijk afval dat op een reglementaire[1] basis moet verwijderd worden. Deze reglementaire basis is van dusdanige aard dat het legaal verwijderen van afval voor veel scholen een onbegonnen zaak geworden is.
- Naast bovenstaande randvoorwaarden zijn er ook nog argumenten die de waarde van dissecties in het secundair onderwijs in vraag stellen.
- Sommige studies wijzen uit dat dissecties geen onderwijskundige meerwaarde opleveren t.o.v. simulatie-experimenten (zie bibliografie).
- Dissecties hebben meestal tot doel de ligging, de vorm, afmetingen … van organen in situ te bekijken. Hierbij worden geen echte onderzoeksvragen gesteld: men hoeft niet tot een hypothese te komen, er worden geen verbanden gezocht, …
- Men kan zich terecht de vraag stellen of de doelstelling niet even goed of misschien zelfs beter bereikt kan worden met audiovisuele middelen. We denken hier aan allerhande afbeeldingen, films en simulaties.
- Het argument dat bepaalde leerlingen door het uitvoeren van dissecties kiezen voor bepaalde studierichtingen (geneeskunde, biologie, …) kan ook omgedraaid worden. Misschien worden er ook wel bepaalde leerlingen afgeschrikt voor bepaalde studierichtingen door het uitvoeren van dissecties.
- Respect voor het leven is een belangrijke waarde die ook via het onderwijs meegegeven moet worden. Sommigen stellen zich de vraag of het uitvoeren van een dissectie van bijvoorbeeld een konijn niet in tegenspraak is met een ethisch referentiekader dat door een meerderheid wordt gedragen.
Richtlijnen
- Omwille van bovenstaande argumenten zullen de doelstellingen en de didactische wenken in de leerplannen biologie (natuurwetenschappen) aangepast worden. Onderstaande richtlijnen worden toegepast bij het uitschrijven van nieuwe leerplannen:
- In de leerplannen zullen geen doelstellingen meer worden opgenomen waarvoor dissecties van dieren (zowel volledige dieren als organen) moeten worden uitgevoerd.
- In de didactische wenken van de nieuwe leerplannen worden steeds alternatieven voor dissecties vermeld.
- In de didactische wenken van de nieuwe leerplannen wordt aanbevolen om geen dissecties meer uit te voeren op diersoorten met een centraal zenuwstelsel.
- Indien leerlingen om ethische redenen geen dissecties wensen bij te wonen of uit te voeren dan moet men dit respecteren. Deze leerlingen krijgen dan een zinvolle alternatieve opdracht rond dezelfde leerplandoelstellingen.
- Leraars kunnen niet verplicht worden om dissecties uit te voeren ook al zijn er collega’s in dezelfde school die hier wel voor opteren.
- De vakgroep wetenschappen kan een belangrijke rol spelen bij het vertalen van de richtlijnen naar de concrete uitwerking op school.
Bibliografie
Cross TR & Cross VE. Scalpel or mouse: a statistical comparison of real and virtual frog dissections. The Amer Biol Teacher 2004;66(6):408-11.
Fowler, H.S. & E.J. Brosius. 1968. A research study on the values gained from dissection of animals in secondary school biology. Science Education 52(2): 55-57.
Jukes, N. & Chiuia, M. (2003) From Guinea pig to computer mouse. Alternative methods for a progressive, humane education. Leicester : InterNICHE.
Kinzie, M.B., R. Strauss & J. Foss. 1993. The effects of an interactive dissection simulation on the performance and achievement of high school biology students. Journal of Research in Science Teaching 30(8): 989-1000.
Lieb MJ. Dissection: A valuable motivational tool or a trauma to the high school student? Unpublished Thesis, Master of Education, National College of Education, Evanston, Illinois. 1985.
McCollum TL. The effect of animal dissections on student acquisition of knowledge of and attitudes toward the animals dissected. Unpublished Doctoral Dissertation, University of Cincinnati. 1987.
•Strauss, R.T. & Kinzie, M.B. 1994. Student achievement and attitudes in a pilot study comparing an interactive videodisc simulation to conventional dissection. The American Biology Teacher 56(7): 398-402.
• www.interniche.org
• www.eurca.org
• www.humanelearning.info/